ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : Ο ΦΛΟΓΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΑΣ ΙΕΡΑΡΧΗΣ ΠΑΝΤΕΛΕΗΜΩΝ ΦΩΣΤΙΝΗΣ

Του Χρήστου Μαλτέζου

Iεράρχης Παντελεήμων Φωστίνης: Ο Παντελεήμων Φωστίνης γεννήθηκε στό Κρανίδι Ερμιονίδας τό 1888.

Εξελέγη τό 1922, σέ ηλικία 34 ετών, από τήν τότε Αριστίδην Σύνοδο, Μητροπολίτης Καρυστίας καί Σκύρου καί μαζί του εξελέγησαν ο Κερκύρας Αθηναγόρας (μετέπειτα Οικουμενικός Πατριάρχης) καί ο Κορίνθου Δαμασκηνός Παπανδρέου (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών καί Αντιβασιλεύς). Υπήρξε μία εμβληματική μορφή, από τίς πιό εξέχουσες φυσιογνωμίες, μέ δυναμική καί επιβλητική προσωπικότητα, πού σημάδεψε μέ τό πέρασμά της από τόν δημόσιο βίο, τήν πορεία τής Εκκλησίας. Καθώς ήταν άριστος χειριστής τού γραπτού καί προφορικού Θείου λόγου, αναδείχθηκε σέ έναν απ’ τούς κορυφαίους ιεροκήρυκες τών νέοτέρων χρόνων.

Ο Σεβασμιώτατος Παντελεήμων Φωστίνης, μεταξύ άλλων ήταν καί πολυγραφότατος. Τό μεγάλο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει τούς εξής 29 τίτλους βιβλίων (σέ τυχαία σειρά) :

1.«Λόγοι Εκκλησιαστικοί», 2.«Πράγματα καί Στοχασμοί», 3.«Ο αντίχριστος ελλοχεύει», 4.«Αγώνες κάτω από τά δεσμά», 5.«Χριστιανική οικογένεια», 6.«Από τό βιβλίον τής ζωής»(δυό τόμοι), 7.«Αγώνες γιά τήν πατρίδα στήν ξενητειά», 8.«Συναπάντημα στό δρόμο τής ζωής», 9.«Ακτίνες καί σύννεφα»,

10.«Ο Κομμουνισμός», 11.«Ανθόνερα από τή Χίο», 12.«Ενώ κυλά η ζωή», 13.«Γύρω στίς αιώνιες αλήθειες», 14.«Έργα τού σκότους κατά τού φωτός»,

15.«Σπορά καί θερισμός», 16.«Στό μυροβόλο νησί», 17.«Οι απόστολοι»,

18.«Ο Ελληνικός στρατός στή Ρωσσία», 19.«Τό κανονικόν σύστημα διοικήσε-ως τής Εκκλησίας», 20.«Στού Θεού τό δρόμο», 21.«Οι φίλοι τού Θεού»,

22.«Πραγματικότης καί όνειρα», 23.«Προσκύνημα στό Ρίμινι», 24.«Εμπειρίες καί υποδείξεις», 25.«Θεμέλια γαλανόλευκα», 26.«Σταλαγματιές Θείας αγάπης», 27. «Πόθοι, πραγματικότητες, ελπίδες», 28. «Πρακτικά Ιερατικού Συνδέσμου Χίου».29. «Αναμνήσεις από προσκύνημα στους Αγίους Τόπους»

Έλαβε μέρος στούς Μακεδονικούς καί Βαλκανικούς Πολέμους, ως στρατιωτικός ιερέας καί μπήκε μέ τά νικηφόρα ελληνικά στρατεύματα στήν ελεύθερη πλέον Θεσσαλονίκη. Έλαβε μέρος καί στήν εκστρατεία τής Κριμαίας ως ιεροκήρυκας τού 34ου συντάγματος πεζικού. Γιά εκείνη τή περίοδο έγραψε καί τό βιβλίο του: «Ο Ελληνικός Στρατός στή Ρωσσία».

Τo 1928 μέ τήν ιδιότητα τού Μητροπολίτου Καρυστίας καί Σκύρου, καί τήν ευγενική χορηγία μεγάλων δωρητών καί ευεργετών, ιδρύει τό Ιεραποστολικό Ίδρυμα: Ιερό Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος, μέσω τού οποίου επιτελέστηκε μεγάλο φιλανθρωπικό, κοινωνικό, θρησκευτικό καί πατριωτικό έργο. Μέρος τού Ιδρύματος είναι καί τά Ιερά Προσκυνήματα τού Τάγματος στά Λειβάδια Χίου.

Στη Βυζαντινή Μονή του Αγίου Χαραλάμπους (Μονή Λευκώ) που έως το 1938 ήταν ανδρικό μοναστήρι, μόνασε, νέος σε ηλικία ο Άγιος Πορφύριος ο καυσοκαλυβίτης, τον οποίον ο Μητροπολίτης Παντελεήμων Φωστίνης διόρισε πνευματικό και αργότερα Αρχιμανδρίτη, γράφοντας: «Προς βράβευσιν των υπηρεσιών σου, ας υπέρ της Εκκλησίας προσήνεγκας μέχρι σήμερον ως

Πνευματικός Πατήρ και δια τας χρηστάς ελπίδας, ας τρέφει εις σε η Αγία ημών Εκκλησία».

Στόν Ελληνοϊταλικό πόλεμο τού 1940, ο Παντελεήμων Φωστίνης, Μητροπολίτης τότε Καρυστίας καί Σκύρου, βρέθηκε καί πάλι στήν πρώτη γραμμή μέ τούς ήρωες μαχητές τής Πίνδου καί τής Αλβανίας. Ο Μητροπολίτης Κορίνθου Παντελεήμων Καρανικόλας, πού έζησε από κοντά τά γεγονότα αυτά ως βοηθός καί Διάκονος τού ηρωικού Ιεράρχη, σέ συνέντευξή του τό 2004 μεταξύ άλλων είπε:

«Επί μήνες γυρνούσαμε στίς πόλεις καί τά χωριά τής Αλβανίας. Βρισκόμασταν δίπλα στούς Έλληνες φαντάρους. Στήν Κλεισούρα, στήν Πρεμετή, στήν Κορυτσά, στό Αργυρόκαστρο. Τελούσαμε κηδείες, εξομολογούσαμε τούς στρατιώτες καί ευλογούσαμε τά όπλα τής Πατρίδος Ο Δεσπότης είχε φλογερό λόγο, ήταν πατριώτης καί μιλούσε σέ όλους μέ θερμά λόγια. Οι στρατιώτες τόν άκουγαν μέ ευλάβεια καί πίστη. Έπαιρναν κουράγιο καί συνέχιζαν, παρά τό χιόνι καί τήν έλλειψη συσσιτίου Ήταν η καρδιά, η ψυχή τών Ελλήνων πού πολεμούσαν τούς κατακτητές».

Στή διάρκεια τής κατοχής 1941 – 1943, έγινε η ψυχή τής Εθνικής Αντίστασης στήν Επαρχία Καρυστίας καί σ’ ολόκληρη τήν Εύβοια, όπου έγραψε καί τό σχετικό βιβλίο του: «Αγώνες κάτω από τά δεσμά». Ο αείμνηστος Μητροπολίτης Παντελεήμων Φωστίνης πέρασε στό πάνθεον τών ηρωικών Αρχιερέων τής Εκκλησίας μας, γιά τούς αγώνες του υπέρ τής απελευθέρωσης τής Πατρίδος μας από τά δεσμά της καί γιά τό φιλανθρωπικό έργο του μέσα από τό Ιερό Τάγμα Αγίου Παντελεήμονος τό οποίο συνεχίζεται μέχρι καί τίς μέρες μας.

Ως Ιεράρχης δέχθηκε κατά καιρούς δριμεία κριτική γιά τίς θέσεις πού εξέφραζε εναντίον τών κομμουνιστών, τόσο γιά τό ρόλο πού διαδραμάτισαν κατά τήν κατοχή, όσο καί κατά τόν εμφύλιο. Συνήθιζε νά λέγει: «τά γεγονότα στό μέλλον θά μέ δικαιώσουν». Αλλά καί από τούς εκκλησιαστικούς κύκλους δέν έμεινε αλώβητος. Υπήρξε θύμα επιθέσεων καί από εκκλησιαστικές ορ-γανώσεις.

Τό 1943 υπάκουσε στό κάλεσμα τών στρατευμένων καί αγωνιζομένων γιά τήν ελευθερία καί τήν πάταξη τών ξένων κατάκτητών Ελλήνων τής Μέσης Ανατολής καί ανέλαβε Μητροπολίτης τών Ενόπλων Ελληνικών Δυνάμεων, θέση πού διατήρησε μέχρι τό έτος 1946.

Διέσχισε όλη τήν Μέση Ανατολή, εκατοντάδες χιλιόμετρα μέσα από τίς σκληρές συνθήκες τής ερήμου καί τά πενιχρά μέσα μεταφοράς. Περιόδευσε καί στάθμευσε όπου υπήρχαν μονάδες Πεζικού, Ναυτικού καί Αεροπορίας τών Ελληνικών Στρατευμάτων στήν Μ. Ανατολή. Έχουν μείνει στήν ιστορία οι υπαίθριες Θείες Λειτουργίες καί τά φλογερά κηρύγματά του, σέ αυτοσχέδιες εκκλησίες πού στήθηκαν στά στρατόπεδα καί επάνω σέ κιβώτια από οβίδες. Μέ τήν απαράμιλλη δύναμη τού πύρινου λόγου του εμψύχωνε καί ενθουσίαζε τούς ξενιτεμένους Έλληνες μαχητές. Τούς μιλούσε γιά ομόνοια, συμφιλίωση, ενότητα καί αδελφοσύνη. Τούς προέτρεπε νά μήν αφήνουν τήν ψυχή τους νά δηλητηριάζεται από διχαστικά καί αντεθνικά μηνύματα πού έντεχνα έσπερναν προπαγανδιστικά όργανα, σέ καιρούς πού η σκλαβωμένη Πατρίδα περίμενε τήν λευτεριά από τά παιδιά της.

Εκεί στή Μέση Ανατολή, σέ μία συνάντηση πού είχε μέ τόν τότε αντιπρόεδρο τής Ελληνικής Κυβέρνησης, Γεώργιο Ρούσσο, τού είπε χαρακτηριστικά:

«Εγώ είμαι ένας Έλλην αρχιερεύς. Ανέλαβα μία υπηρεσία στό στρατό. Τό καθήκον μου είναι νά συμβουλεύω τά στρατεύματά μας νά μή βλέπουν εμπρός τους τίποτε άλλο εκτός από τά δεσμά τής Ελλάδος καί νά μήν ακούνε τίποτε άλλο εκτός από τούς στεναγμούς της. Δέν είναι δουλειά μου νά ασχολούμαι μέ τό είδος πολιτεύματος τής Ελλάδος. Αυτό θά τό εκλέξει μόνος του ο λαός καί κανείς δέ θά σταθεί ικανός νά τού τό επιβάλει. Ακόμη θεωρώ ανίερο πράγμα καί νά σκέπτεται κανείς γιά πολιτεύματα τής Ελλάδος, ενώ εκείνη σφαδάζει κάτω από τά πόδια τών κατακτητών της».

Κατόπιν εξελέγη στήν θέση τού Μητροπολίτου Χίου, Ψαρών καί Οινουσσών. Από τήν θέση αυτή, ο Ιεράρχης ρίχθηκε στόν αγώνα γιά τήν ενότητα τού ποιμνίου του, πού διχάστηκε από τόν εμφύλιο πόλεμο (1946 – 1949). Εκεί διακόνησε μέχρι καί τήν κοίμησή του, τό 1962.

https://www.vimaorthodoxias.gr/nea/o-agonistis-ierarchis-panteleimon-fostinis/

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΙΩΑΝΝΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ, Ο ΜΕΣΣΗΝΙΟΣ 18ετής ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ (1887 - 1958)

(αφιερωμένο στον θείο μου Θεόδωρο, γιο του Μακεδονομάχου Ιωάννη Χριστόπουλου) 

Γράφει ο Ιωάννης Β. Δασκαρόλης (συμπλήρωμα του αρχικού άρθρου του Χρήστου Ζερίτη)Οπλαρχηγός στον Μακεδονικό Αγώνα σε ηλικία 18 ετών

Ο Ιωάννης Χριστόπουλος γεννήθηκε στο Λουτρό Οιχαλίας του νομού Μεσσηνίας στις 6 Οκτωβρίου 1887. Είναι καταχωρημένος με αριθ. Δημοτολογίου 4/1887. Η έναρξη του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908)  τον βρήκε σε ηλικία 17 ετών. Ενθουσιώδης, όπως περιγράφεται ότι ήταν, φεύγει από το χωριό του τον Απρίλιο του 1904 και στα μέσα του Μαΐου του ίδιου έτους βρίσκεται στη Δυτική Μακεδονία όπου αμέσως ξεχώρισε για τι ικανότητες και την τόλμη του. Το 1905 πήρε το ψευδώνυμο "καπετάν Βουρκάνος" χρησιμοποιώντας το όνομα της ομώνυμης Μονής στο όρος Ιθώμη Μεσσηνίας.

 Κατόπιν ο Χριστόπουλος έδρασε στη περιοχή των Καστανοχωρίων της Δυτικής Μακεδονίας, λαμβάνοντας μέρος στις μάχες του Ψέλτσικο, της Ασπροκκλησιάς, της Αγίας Τριάδος και του Επταχωρίου όπου και διακρίθηκε. Τον Οκτώβριο του 1905 εντάχτηκε στο σώμα του, εκ Μάνης καταγόμενου, Αντωνίου Βλαχάκη ή καπετάν Λίτσα. 

Η Μάχη της Οσνίτσανης (7 Μαΐου 1906)

Στις 4 Μαΐου 1906, ο οπλαρχηγός  Βλαχάκης έλαβε σήμα από το κέντρο Μοναστηρίου (Ίων Δραγούμης) να προσβάλλει το χωριό Οσνίτσανη (Καστανόφυτο), καθώς εκεί βρισκόταν εγκατεστημένη ομάδα κομιτατζήδων και το χωριό είχε προσχωρήσει στην Εξαρχία.[1]  Ο Βλαχάκης προσήλθε αμέσως στην τοποθεσία με όλη τη δύναμη του που ήταν 85 ένοπλοι χωρισμένοι σε πέντε διμοιρίες, ενώ ο οπλαρχηγός Ιωάννης Χριστόπουλος ήταν επικεφαλής της 4^ης διμοιρίας. Στις 6 Μαΐου όλη η δύναμη βρισκόταν στο μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου όπου καταστρώθηκε το σχέδιο δράσης από τον Βλαχάκη και τον υπαρχηγό του Λεωνίδα Πετροπουλάκη.

Οι κομιτατζήδες είχαν διαιρέσει τις δυνάμεις τους σε δύο τμήματα, το ένα βρισκόταν στο χωριό Έζερετς (σημερινό Πετροπουλάκη), αλλά η κύρια ομάδα τους βρισκόταν στην Οσνίτσανη, έχοντας οχυρές θέσεις με επικεφαλής τον αρχικομιτατζή Μήτρο Βλάχο που ήταν ο μεγάλος τους αντίπαλος στην περιοχή. Η σκέψη των Ελλήνων οπλαρχηγών ήταν να κάνουν μια σειρά από παραπλανητικές επιθέσεις, αλλά η κύρια ενέργεια επίθεσης στην Οσνίτσανη να γίνει από τους Βλαχάκη και Πετροπουλάκη με μια επίλεκτη ομάδα οπλιτών τους, ενώ οι υπόλοιπες τέσσερις μικρές ομάδες (διμοιρίες) θα κύκλωναν το Έζερετς ώστε να αποτρέψουν το εκεί τμήμα να ενισχύσει την Οσνίτσανη.   

Η μάχη εξελίχθηκε από την αρχή άσχημα για τα ελληνικά όπλα, καθώς την Οσνίτσανη υπερασπίζονταν 100 Βούλγαροι κομιτατζήδες οχυρωμένοι σε μια αποθήκη στην άκρη του χωριού. Ο Βλαχάκης βλέποντας τις δυσκολίες της επίθεσης προσπάθησε να τοποθετήσει μια βόμβα στην αποθήκη αλλά την κρίσιμη στιγμή έγινε αντιληπτός, πυροβολήθηκε και δεν μπόρεσε να πλησιάσει εγκαίρως και η βόμβα έσκασε στα χέρια του. Θανάσιμα τραυματισμένος μεταφέρεται έξω από το χωριό, όπου λίγο πριν ξεψυχήσει δίνει εντολές για ανανέωση της επίθεσης. Μετά την επανάληψη της ελληνικής επίθεσης, οι κομιτατζήδες του χωριού κατάφεραν να διαφύγουν και τα ελληνικά τμήματα επικεντρώθηκαν στο Έζερετς προσπαθώντας να πάρουν εκδίκηση για τον θάνατο του αρχηγού τους.

Οι Έλληνες έκαψαν το χωριό και σκότωσαν όσους κομιτατζήδες δεν κατάφεραν να διαφύγουν, αλλά το γεγονός που επιδείνωσε ραγδαία την κατάσταση ήταν η ξαφνική παρουσία ενός ισχυρού τμήματος τουρκικού στρατού (750 ένοπλοι) που κλήθηκαν από τους κομιτατζήδες και επιτέθηκαν στις ελληνικές θέσεις. Ο Πετροπουλάκης έπεσε επί τόπου ηρωικώς μαχόμενος, ενώ όλες οι ελληνικές μονάδες είχαν βαριές απώλειες. Τα ελληνικά τμήματα κατάφεραν να απαγκιστρωθούν αποκομίζοντας και τους νεκρούς τους, αλλά ακολούθησε και η καταδίωξή τους που τους ανάγκασε να καταφύγουν στα ορεινά και να καταπονηθούν περαιτέρω.

Η δραματική αυτή μάχη διήρκεσε 8 ώρες. Όλη η σφοδρότητα της σύγκρουσης αντικατοπτρίζεται στις ελληνικές απώλειες: 24 νεκροί και 11 τραυματίες, ανάμεσα τους βαριά τραυματισμένος και ο Ιωάννης Χριστόπουλος (Καπετάν Βουρκάνος). Οι νεκροί κομιτατζήδες είναι 9, ενώ οι Τούρκοι είχαν 138 νεκρούς οπλίτες εκ των οποίων 6 αξιωματικοί και 38 τραυματίες. Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι κατά τη μάχη αυτή βλήθηκαν 50 με 55 χιλιάδες φυσίγγια· αριθμός που φανερώνει το πείσμα των αγωνιζομένων και τη σφοδρότητα της σύγκρουσης. Το σχεδόν διαλυμένο τμήμα οδηγήθηκε στην ελληνόφωνη ζώνη της περιοχής για να ξεκουραστεί και να ανεφοδιαστεί, ενώ οι τραυματίες στάλθηκαν στην Ελλάδα. Τα νέα της μάχης συντάραξαν το πανελλήνιο και δεν ήταν ούτε μάταιη ούτε ήσσονος σημασίας για την έκβαση του Μακεδονικού Αγώνα. Αντίθετα, καθόρισε σε μεγάλο βαθμό την έκβασή του τουλάχιστον στον κρίσιμο ορεινό όγκο των Καστανοχωρίων, όπου ο συντονισμός του αγώνα συναντούσε πολλές δυσχέρειες για την ελληνική πλευρά λόγω της γεωγραφικής απομόνωσής τους από το Μοναστήρι και τη Θεσσαλονίκη. 

Ιωάννης Χριστόπουλος με τον βαθμό 
του Λοχαγού 

Η μετέπειτα στρατιωτική σταδιοδρομία του Χριστόπουλου και η οικογενειακή του ζωή.

Ο Ιωάννης Χριστόπουλος μετά τη μάχη της Οσνίτσανης γύρισε στο χωριό του. Τρία χρόνια περίπου έμεινε εκεί για να αποθεραπευτεί από τα τραύματά του και για να ξεκουραστεί από τις κακουχίες της 2ετούς παραμονής του στο μέτωπο της Μακεδονίας. Παντρεύτηκε την Αναστασία Αντωνοπούλου και απέκτησε 12 παιδιά.

 Από το 1909 μπαίνει στις τάξεις του Στρατού λαμβάνοντας τον βαθμό του δεκανέα, λόγω της δράσης του αναδρομικά. Ακολούθως έγινε Λοχίας το 1911 και Ανθυπασπιστής το 1913 λόγω της ηρωικής δράσης του στους Βαλκανικούς Πολέμους. Το 1917 προήχθη σε Λοχαγό ενώ εν τω μεταξύ είχε μεταπηδήσει στο πυροβολικό  και με αυτό τον βαθμό πολέμησε στη Μικρασιατική εκστρατεία.

Ο Εθνικός διχασμός δεν άφησε ανεπηρέαστο τον Χριστόπουλο που είχε ταχθεί με το μέρος του Βασιλιά Κωνσταντίνου. Έτσι τον Οκτώβριο του 1920 εκτοπίστηκε για σύντομο χρονικό διάστημα στα Επτάνησα διότι κρίθηκε επικίνδυνος για την δημόσια τάξη. Επανήλθε αμέσως μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 και τον εκλογικό θρίαμβο των αντιβενιζελικών και στα μεσοπολεμικά χρόνια έφτασε  μέχρι το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη το 1930 και αποστρατεύτηκε το 1935.

 Πέθανε στις 28 Νοεμβρίου 1958, η μνήμη του όμως έμεινε ζωντανή χάρις στους συγχωριανούς του και τα παιδιά του, ενώ το όνομά του κοσμεί το μνημείο Μακεδονομάχων της Καλαμάτας.

Πηγές

http://taygetos-zeritis.blogspot.com/2012/10/blog-post_9354.html

ΓΕΣ, Ο Μακεδονικός Αγών και τα εις Θράκην γεγονότα, ΔΙΣ, Αθήνα 1979.

Εφημερίδες ΣΚΡΙΠ, ΕΜΠΡΟΣ.

Επίμετρον του ερευνητή Χρήστου Ζερίτη για την έρευνά του για τον Ιωάννη Χριστόπουλο (5.8.2003).

 Ευχαριστώ για τη βοήθεια τον κ. Μίμη Φερέτο, τον κ. Θεόδωρο Μπρεδήμα, τον κ. Αντώνιο Μπούνα , την κ. Ελένη  Νικ. Ζερβή από την Καλαμάτα. Ευχαριστώ επίσης και τον κ. Μιχαηλίδη από το Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα στη Θεσσαλονίκη, πολύτιμο αρωγό στην προσπάθεια εύρεσης στοιχείων από τις περιοχές που έδρασε ο Ιωάννης Χριστόπουλος.-

    Σε ένα μικρό βιβλίο, φωτοτυπία του οποίου μου προμήθευσε ο αειθαλής φιλίστωρ - ερευνητής Μίμης Φερέτος, μέσω του σεβαστού μου κ. Θεόδωρου Μπρεδήμα, με τίτλο «Άγραφες Ιστορίες» που εκδόθηκε το 1925 με συγγραφέα τον εξ Οιχαλίας ιατρό Σπύρο Γ. Τασιόπουλο, μεταξύ των διαφόρων σπουδαίων αφιερωμάτων σε εθνικούς αγωνιστές, υπάρχει και ένα αφιερωμένο στον καπετάν Βουρκάνο. Ο συγγραφέας ήταν σύγχρονος του Ιωάννη Χριστόπουλου και είχε σαφείς και ασφαλείς, από πρώτο χέρι ίσως, πληροφορίες για τη δράση του. Όσο και να είναι διακριτές κάποιες ολοφάνερες φιλολογικές υπερβολές, εν τούτοις φαίνεται ότι ο Μακεδονομάχος Ι. Χριστόπουλος υπήρξε σπουδαία προσωπικότητα. 

Γράφει : …….τόσιν σύνεσιν και θάρρος, τόσην τόλμην και ανδρείαν , τόσην αντοχήν και υπομονήν, τόσην ψυχραιμίαν και  τόσην γενναιότητα και αυταπάρνησιν επέδειξεν καθ΄ όλην τη περίοδον του Μακεδονικού Αγώνος ο καπετάν Βουρκάνος, που καμμία επιχείρησις, καμμία απόφασις και κανένα συμβούλιο δεν εγένετο ποτέ χωρίς να ακουσθεί η γνώμη του………..λίγοι σαν τον Χριστόπουλο δούλεψαν για την Πατρίδα και λίγοι  σαν τον καπετάν Βουρκάνο δουλέψανε για τον Μακεδονικό Αγώνα…..το ποιός ήταν, το που επολέμησε και το πώς ηγωνίσθη  ο καπετάν Βουρκάνος, τόσον κατά την εισβολήν του όσο και κατά την εν τη Μακεδονία παραμονή του, τούτο μαρτυρούν όσοι τον γνώρισαν, όσοι τον είδαν και όσοι έτυχε να συμπολεμήσουν μαζί του…..».

---

[1] Εμπρός, 30.5.1905.

 

https://www.istorikathemata.com/2023/01/18-1887-1958.html 

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ ΜΙΑ ΗΡΩΪΚΗ ΔΑΣΚΑΛΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ

Πηγή: “Ἑλληνίς”-από το περιοδικό Απολύτρωσις

Ἂς γυρίσουμε λίγο πίσω στὰ περασμένα χρόνια, νὰ δοῦμε κάποιες δασκάλες, ἀπὸ κεῖνες ποὺ σελάγιζαν ψηλά, στὰ «κρημνὰ τῆς ἀρετῆς». Στὸ κοιμητήριο τῆς Εὐαγγελίστριας στὴν Θεσσαλονίκη, καθὼς μπαίνεις δεξιά, ἄγνωστο στοὺς πολλούς, εἶναι θαμμένες τέσσερις δασκάλες, τέσσερις ἡρωίδες: Ἡ Λίλη Βλάχου, ἡ Αἰκατερίνη Χατζηγεωργίου, ἡ Βελίκα Τράικου(διαβάστε εδώ για τη θυσία της) καὶ ἡ Ἀγγελικὴ Φιλιππίδου. Καὶ οἱ τέσσερις εἶναι δασκάλες, νέα κορίτσια, ποὺ μαρτύρησαν γιὰ τὴν Μακεδονία τὴν περίοδο τοῦ Ἀγῶνος.  Ἡ τελευταία ἡρωίδα, ἡ Ἀγγελικὴ Φιλιππίδου, ὑπηρετοῦσε–διακονοῦσε, τὸ 1906, στὴν Ἀγριανὴ Σερρῶν. Ας δούμε περισσότερα για αυτή την άξια Ελληνίδα δασκάλα:

Μέ τόν ἐρχομό τοῦ 20οῦ αἰώνα ἀνενόχλητες οἱ βουλγαρικές συμμορίες δροῦν σέ χωριά καί πόλεις τῆς Μακεδονίας. Στυγερά τά καθημερινά τους ἐγκλήματα. Μέ τό σύνθημα «Ἡ Μακεδονία στή Βουλγαρία» καί μέ τό τραγούδι «Μακεδονία, παλαιά Βουλγαρία» σφάζουν ἀνελέητα. Τό αἷμα ἀθώων Ἑλλήνων ρουφᾶ διαρκῶς ἡ πολύπαθη μακεδονική γῆ. Ἕνα πλῆθος Μακεδονομάχων τοῦ ἑλληνικοῦ βορρᾶ καί τοῦ νότου ἀντιστέκεται προσπαθώντας ν᾿ ἀναχαιτίσει τό σλαβικό σμῆνος. Στό στόχαστρο τοῦ ἐχθροῦ ὁ παπάς κι ὁ δάσκαλος. Ἀπό τά δικά τους μετερίζια ὁ καθένας κρατᾶ ψηλά Ὀρθοδοξία καί πατρίδα. Αὐτούς τούς τρελούς Ἕλληνες, τούς Γραικομάνους -ἔτσι τούς ἀποκαλοῦν οἱ βούλγαροι κομιτατζῆδες-, ἐποφθαλμιοῦν νά ἐξοντώσουν.

 Ἀσφυκτιᾶ ἡ Καρατζόβα (σημερινή Ἀριδαία). Ὁ βούλγαρος τή θέλει δική του. Ὀνειρεύεται νά ἱδρύσει βουλγαρικό σχολεῖο καί νά δηλητηριάσει τίς παιδικές ψυχές μέ τήν προπαγάνδα του. Τί συνέβη ὅμως καί ξαφνικά ὁ σκιαγμένοςἝλληνας ἀναθάλλει; Ὁ διορισμός τῆς νέας δασκάλας ἀπό τή Θεσσαλονίκη φτερώνει τίς ἐλπίδες του. Τί κι ἄν εἶναι λεπτεπίλεπτη καί μόλις εἴκοσι χρονῶν ἡ Ἀγγελική Φιλιππίδου; Ἡ εὐγενική αὐτή φυσιογνωμία κρύβει μέσα της μιά ἀτρόμητη καρδιά. Τρίβουν τά μάτια τους οἱ κάτοικοι τῆς Καρατζόβας ἀπό τά ἀνέλπιστα πού θωροῦν νά γίνονται στόν τόπο τους.

 Πῶς νά μήν τῆς πλέξουν τό ἐγκώμιο, ὅταν μαζί μέ τά γράμματα, πού ὑπομονετικά μαθαίνει στά βλαστάρια τους, ἁπλώνει τή δραστηριότητά της καί πέρα ἀπό τά ἐκπαιδευτικά της καθήκοντα; Στ᾿ ἀλήθεια, ἡ νεαρή δασκάλα μέ τή χαρούμενη ὄψη ἀκάματα δουλεύει. Συνεργάζεται μ᾿ ἕναν γνωστό της γιατρό κι ἐξασφαλίζει δωρεάν τίς ἰατρικές ἐξετάσεις τῶν μαθητῶν καί τή φαρμακευτική περίθαλψη τῶν χωρικῶν. Καί οἱ μητέρες, πού εἶχαν πλήρη ἄγνοια ἀπό παιδαγωγική, δέν χορταίνουν ν᾿ ἀκοῦν τίς συμβουλές της γιά μιά πετυχημένη ἀνατροφή τῶν παιδιῶν τους. Μ᾿ ἕναν τέτοιο στυλοβάτη πῶς νά μήν ἀλλάξει ἡ ποιότητα ζωῆς τῶν ἀνθρώπων;

 Τέτοιες ὅμως ἐπιτυχίες ἀνάβουν τή μοχθηρία τοῦ κομιτατζῆ καί στεριώνουν τήν ἀπόφασή του νά ἐξοντώσει αὐτή πού τοῦ ἀνακόπτει ὅλα του τά προγράμματα.
 Εὐτυχῶς τό Ἑλληνικό Προξενεῖο Θεσσαλονίκης προλαβαίνει καί τή μεταθέτει ἐγκαίρως στήν Κλεπούσνα (σημερινή Ἀγριανή) Σερρῶν. Σφίγγεται ἡ καρδιά τῆς ἑλληνίδας δασκάλας, σάν διαπιστώνει πώς τό χωριό κινδυνεύει νά ἐκβουλγαριστεῖ, ἀφοῦ οἱ μισές ἀπό τίς 180 οἰκογένειες ἀναγκάστηκαν νά προσχωρήσουν στή βουλγαρική ἐξαρχία. Ἡ ἀποστολή της βαρειά ἀλλά κι ἡ φλόγα ἄσβηστη στά σωθικά της. Δίδεται ὁλόψυχα στήν προσφορά, στήν περιπέτεια. Κερδίζει τή συμπάθεια μικρῶν καί μεγάλων. Ἀμέριστο συμπαραστάτη στό ριψοκίνδυνο ἔργο της ἔχει τόν σύζυγο καί συνάδελφό της Δημήτριο Φιλιππίδη.

 Ὀνομαστή στήν ἱστορία ἡ ὁμαδική σφαγή τῆς Κλεπούσνας στίς 12 Δεκεμβρίου 1906. Τό χωριό βάφεται στό αἷμα. Κάλλιο ν᾿ ἀφανιστεῖ παρά νά γίνει βουλγάρικο. Τό σπίτι τοῦ παπα-Φίλιππου τυλίγεται στίς φλόγες. Ἡ πρεσβυτέρα Φωτεινή ἀπανθρακώνεται. Πιστεύει ὁ Βούλγαρος πώς, ἄν ἐξαφανίσει τήν «ἀφρόκρεμα», κατέκτησε τήν περιοχή. Μετά τό φόνο τῶν προκρίτων ἔχει σειρά τό σπίτι τῆς δασκάλας. Ἀπό παράθυρο σέ παράθυρο οἱ δυό σύζυγοι πολεμοῦν τόν ἐχθρό χωρίς σταματημό. Δέν κάμπτονται οὔτε κι ὅταν μία σφαίρα θρυμματίζει τό γόνατο τῆς Ἀγγελικῆς. Μόνο σάν ἄρχισαν νά τούς ἀπειλοῦν οἱ φωτιές, ὁ ἄνδρας της τή μεταφέρει καψαλισμένη σέ γειτονικό σπίτι. Ρημάχτηκε ἡ Κλεπούσνα, μά ὁ πάνοπλος Βούλγαρος μέ συντριμμένα τά ὄνειρά του ὀπισθοχωρεῖ.

 Τήν ἄλλη μέρα τό δοκιμασμένο χωριό παιανίζει τή νίκη του. Νά πῶς καλωσορίζει τόν πρόξενο Σερρῶν Ἀντώνη Σαχτούρη -πού κατέφθασε νά τούς συμπαρασταθεῖ- ἕνας πού τήν περασμένη νύχτα ὀρφάνεψε ἀπό μάνα καί πατέρα: «Δέν ἤλθομεν νά δεχθῶμεν συλλυπητήρια ἀλλά συγχαρητήρια. Μᾶς ἠξίωσεν ὁ Θεός νά προσφέρωμεν τούς οἰκείους μας καί τάς περιουσίας μας εἰς τόν βωμόν τῆς πατρίδος καί νά καταστήσωμεν τό χωρίον μας ἀθάνατον. Οἱ οἰκεῖοι μας δέν ἀπέθανον, ἀφοῦ ὑπέρ τῆς πατρίδος ἐθυσιάσθησαν…».

 Μέ τόν πόνο ζωγραφισμένο στό πρόσωπό της πλησιάζει τόν πρόξενο ἡ τραυματισμένη δακάλα. Τί ἄραγε γυρεύει; Ὅλοι τήν ἀκοῦν δακρύβρεχτοι. Τόν παρακαλεῖ νά μήν τή μεταφέρουν ἀμέσως στό νοσοκομεῖο Σερρῶν, ἀλλά νά τή βάλουν ἐπάνω σέ φορεῖο καί νά σταματοῦν γιά λίγο σ᾿ ὅλα τά χωριά πού θά διασχίσουν μέχρι τίς Σέρρες. Ἐκεῖ, στήν πλατεία κάθε χωριοῦ, θέλει νά μιλήσει στούς συναγμένους κατοίκους καί νά τούς ἀφήσει κάποιες ὑποθῆκες. Ὑποκλίνονται οἱ χωρικοί μπροστά στήν ἡρωίδα. Παραμερίζει τό ἐπεῖγον θέμα, τήν ὑγεία της. Πνίγει τό ἔνστικτο τῆς αὐτοσυντήρησης. Προέχει ἡ ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας.

 «Τό αἷμα της στήν τραγική ἐκείνη πορεία σταγόνα σταγόνα ἔβαφε τή μακεδονική γῆ καί γινόταν ἀρραβώνας μέ τή λευτεριά», σημειώνει ἡ ἱστορικός Ἀθηνᾶ Τζινίκου. Τό θέαμα τῆς μαρτυρικῆς ἐκπαιδευτικοῦ ἐντυπωσιάζει, ἐμπνέει. Μέ τίς προτροπές της ξεσηκώνει ὅλους σέ ἐθνικό συναγερμό κατά τῶν κομιτατζήδων. Τούς ἐκφράζει τά αἰσθήματά της. Εἶναι εὐτυχισμένη πού χύνει τό αἷμα της γιά τήν πατρίδα. Κι εἶναι τό τελευταῖο μάθημα τῆς δασκάλας ἀλλιώτικο ἀπό τ᾿ ἄλλα, τό πιό πετυχημένο, τό πιό ζωντανό. Εἶναι μοναδικό, γιατί το διαποτίζει μέ τό αἷμα τῆς θυσίας της. Σίγουρα θά καρποφορήσει. Στίς Σέρρες πλῆθος κόσμου τῆς φιλᾶ τά χέρια, πού σιγά-σιγά κρυώνουν. Ἀργοσβήνει, μά πρόλαβε νά πυροδοτήσει καρδιές. Τή μεταφέρουν στή Θεσσαλονίκη. Παθαίνει ἐμβολή καί παραδίδει τό πνεῦμα της τόν Ἰανουάριο τοῦ 1907. Οἱ Θεσσαλονικεῖς θρηνοῦν τήν ἡρωική συμπατριώτισσά τους. Ντύνουν τό φέρετρό της μέ τήν ἑλληνική σημαία πού ὑπεραγαποῦσε.

 Σήμερα, καθώς ἀτενίζουμε τό ὄνομά σου, Ἀγγελική, ἀνάμεσα στ᾿ ἄλλα ὀνόματα τῶν ἡρώων τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγώνα, σ᾿ ἐκείνη τή στήλη στό νεκροταφεῖο τῆς Εὐαγγελίστριας στή Θεσσαλονίκη, νιώθουμε ἀπέραντη εὐγνωμοσύνη σέ σένα καί σ᾿ ὅλη τή χορεία τῶν Μακεδονομάχων, γιατί μέ τήν ἐπίμονη πάλη σας μᾶς χαρίσατε ἀέρα λεύτερο, γῆ ἑλληνική

https://antexoume.wordpress.com

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ : Η ΔΑΣΚΑΛΑ ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΠΟΥ ΕΚΑΨΑΝ ΖΩΝΤΑΝΗ ΟΙ ΚΟΜΙΤΑΤΖΗΔΕΣ

ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΘΥΣΙΑ ΤΗΣ…

 

Μιά μόλις μέρα μετά την δολοφονία του Παύλου Μελά, στις 14 Οκτωβρίου του 1904… και η ελληνική παράδοση καταγράφει με το παράκάτω δημώδες και γλαφυρό ποιήμα την θυσία της:

.

–

Παιδιά μου , γιατί χύνεται δάκρυα με τόση λαύρα 
κι όλα φοράτε μαύρα στο έρμο αυτό σχολειό ;
– Έκαψαν τη δασκάλα μας Βούλγαροι δολοφόνοι
κι έχουμε μείνει μόνοι , χωρίς μανούλα πλειό .
Γιατί από μάνα πιο πολύ μας αγαπούσε εκείνη ,
η δόλια Αικατερίνη από τη Γευγελή .
Της είπαν να παραδοθεί τα τέρατα εκείνα.
Μ’ αυτή σαν Μπουμπουλίνα, ενώ πυροβολεί, τους λέει
” Δεν παραδίνεται ποτέ της μια Ελληνίδα “.
Κι ως λύκαινα ηρωίδα τρεις ώρες τους κρατεί.
Μα τέλος την εκάψανε κι επέταξε στα ουράνια
κι εμάς σε μαύρη ορφάνια μας άφησε στη γη . 

.

Η Αικατερίνη Χατζηγεωργίου υπήρξε ένα κορίτσι, το οποίο άφησε τον μάταιο ετούτο κόσμο μόλις στα είκοσι της χρόνια μιας και είχε μπεί στο μάτι του βουλγαρικού κομιτάτου, το οποίο την είχε “προγράψει” για την αγάπη που έτρεφε στην Ελλάδα και για το οτι κρατούσε την φλόγα της ελπίδας για λευτεριά ζωντανή στα σκλαβωμένα εδάφη της Μακεδονίας των αρχών του 20ου αιώνα. Πριν όμως καεί ζωντανή, πήρε μαζί τις στον τάφο αρκετές  ψυχές Βουλγάρων κομιτατζήδων δια μέσου του πιστολιού της, αν και εγκλωβισμένη στο σπίτι στο οποίο έβαλαν τελικά φωτιά  καίγοντας την μαζί με όσους βρίσκονταν μαζί της εκείνο το κρύο βράδυ του 1904.

.

Στις 14 Οκτωβρίου 1904 στην Μακεδονία βασιλεύει ο τρόμος, διότι μια μέρα πριν οι τούρκοι στρατιώτες σε συνεργασία με τους βούλγαρους κομιτατζήδες δολοφόνησαν τον Παύλο Μελά (Μίκη Ζέζα) στο χωριό Στάτιστα (το οποίο σήμερα ονομάζεται Παύλος Μελάς προς τιμήν του ήρωα). Η Μακεδονία θρηνεί έναν από τους μεγάλους υπερασπιστές της. Όλοι είναι λυπημένοι μα και αισιόδοξοι συνάμα, γιατί ξέρουν πως με το αίμα ενός τέτοιου παλληκαριού θα ποτιστεί το δέντρο της ελευθερίας και θα καρπίσει.

.

Κάπου πιο μακριά σ’ ένα χωριό της σκλάβας Μακεδονίας, στην Γρίτσιστα (Ελληνικό) της περιοχής Γευγελής (νότια Σκόπια), ζει μια κοπέλα, η Αικατερίνη Χατζηγεωργίου. Είναι η μόλις 21 ετών δασκάλα του χωριού, η οποία, αν και μικρή στην ηλικία είναι μεγάλη στην ψυχή. Η Κατερίνα διδάσκει με ζέση τους μαθητές της σαν να πρόκειται για δικά της παιδιά. Διδάσκει την ιστορία αυτής της χιλιοβασανισμένης, μα πάντα Ελληνικής γης, που τόσοι και τόσοι βάρβαροι προσπάθησαν να αφελληνίσουν αλλά δεν τα κατάφεραν.

.

Όλοι στο χωριό την γνωρίζουν σαν το καλόκαρδο κορίτσι που βοηθάει πάντα τους Μακεδονομάχους αγωνιστές με όποιον τρόπο μπορεί. Οι βούλγαροι κομιτατζήδες την έχουν βάλει στο μάτι γιατί κρατάει άσβεστη την φλόγα της Ελληνικότητας στα μικρά παιδιά και στο χωριό. Την παρενοχλούν συνεχώς, την βρίζουν, την απειλούν, της περιγράφουν τι θα της κάνουν όταν θα πέσει στα χέρια τους. Την Κατερίνα όμως, δεν την νοιάζει η ζωή της παρά μόνο να μην χάσει η Μακεδονία την ελληνικότητά της. Οι βούλγαροι μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά έχουν αποθρασυνθεί και θέλουν να τελειώνουν με κάθε εστία Ελληνικής αντίστασης.

.

Όταν οι κομιτατζήδες καταφτάνουν στο χωριό, τα παράθυρα και οι πόρτες των σπιτιών κλείνουν. Οι χωριανοί κρυφοκοιτάζουν ανάμεσα από τις γρίλιες τους κομιτατζήδες να κατευθύνονται στο σπίτι της δασκάλας. Φτάνοντας έξω από την πόρτα του σπιτιού της, της φωνάζουν να βγει έξω. Η Κατερίνα τους ακούει από μέσα και αποκρίνεται πως «δεν παραδίδεται ποτέ της μια Ελληνίδα». Η ατρόμητη ψυχή της δεν τους φοβάται. Μαζί της βρίσκονται ακόμη έξι Μακεδονομάχοι έτοιμοι να δώσουν την ζωή τους για την πατρίδα. Η περήφανη Ελληνίδα λέει πως δεν παραδίδεται και με το όπλο της ρίχνει μια βολή εναντίον των αιμοβόρων κομιτατζήδων και η μάχη ξεκινάει.

.

Οι σφαίρες των βουλγάρων χτυπάνε τους τοίχους του σπιτιού γεμίζοντάς το τρύπες. Μετά από τρεις ώρες αναποτελεσματικών πυροβολισμών κι ενώ φαίνεται ότι το σπίτι της δασκάλας είναι άπαρτο κάστρο, ένας κομιτατζής δίνει την ιδέα να το κάψουν. Όλοι συμφωνούν, μιας και δεν υπάρχει άλλος τρόπος να καταβάλουν τους Έλληνες αγωνιστές. Ένας κομιτατζής τρέχει με αναμμένο πυρσό, σπάει το παράθυρο και τον ρίχνει μέσα. Το εσωτερικό του σπιτιού είναι ξύλινο και λαμπαδιάζει αμέσως. Οι αγωνιστές όμως δεν βγαίνουν έξω. Προτιμούν να καούν ζωντανοί παρά να πέσουν στα χέρια των βουλγάρων. Οι φλόγες λαμπαδιάζουν το σπίτι, δημιουργώντας μια κόλαση πυρός. Η Κατερίνα όπως και οι άλλοι αγωνιστές συνεχίζουν να πυροβολούν μέχρι να σωθούν οι σφαίρες τους και να τους καταπιούν οι φλόγες.

.

Οι βούλγαροι πανηγυρίζουν για το φοβερό «κατόρθωμά» τους, καθώς από το σπίτι έχουν πια μείνει μόνο στάχτη και καπνισμένα ντουβάρια. Ένα ακόμη ολοκαύτωμα, πήρε την θέση του δίπλα στο Κούγκι, στο Σούλι, στα Σάλωνα, στο Αρκάδι της Κρήτης και σε όλα τα ολοκαυτώματα του Ελληνισμού για την ελευθερία της πατρίδας από τον βάρβαρο ζυγό.

.

 

Το 1939 βρέθηκε στο νεκροταφείο της Γευγελής ο τάφος της ηρωικής Ελληνίδας δασκάλας. Ο σταυρός, έγραφε:

  «Υπέρ της εις τον Θεόν των Ελλήνων πίστεως αγωνιζομένη, πυρί υπό των Βουλγάρων παραδοθείσα, ενθάδε κείμαι, Αικατερίνη Χατζηγεωργίου διδάσκαλος, 14 Οκτωβρίου 1904».

ΑΙΩΝΙΑ Η ΜΝΗΜΗ ΤΗΣ!

 

 

επιμέλεια Alexia-momyof6

ΑΝΤΕΧΟΥΜΕ 

 

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : ΟΙ ΝΟΣΟΚΟΜΕΣ ΤΟΥ 40' (ΤΟ ΔΙΚΟ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΚΛΗΤΗΡΙΟ)

Πρόκειται για μια καταπληκτική φωτογραφία, η οποία αποδίδει το κλίμα της εποχής και τον αγώνα του ελληνικού έθνους απέναντι στους εισβολείς. Το χαμόγελο στα χείλη των στρατιωτών πραγματικά φέρνει στο νου τους στίχους του τραγουδιού “Με το χαμόγελο στα χείλη παν οι στρατιώτες μας μπροστά”

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
Β. Κουρίας, Αγωνίες και χαρές. Αναμνήσεις ενός χειρουργού, Άθήνα 1964-
Ξ. Πανταζίδης, Ή Ιστορία του Έλληνικού Έρυθρού Σταυρού, τ. Α’, ‘Αθήυα 19&7-
Δ. Σκουζές, Ή ‘Αθήνα πού έφυγε. “Ομορφιές πού χάθηκαν…, βιβλίο τρίτο, Άθήνα 1964-
* Οι φωτογραφίες προέρχονται άπό τό Φωτογραφικό “Αρχείο της Εταιρείας  των Φίλων του Λαού”.

Για τους δικούς τους ήταν η Άννα, η Μαρία, η Έλένη, η Χριστίνα… Για όσους τις γνώρισαν μες στα στρατιωτικά νοσοκομεία και στα χειρουργεία του Μετώπου το όνομα τους ταυτίστηκε με μία λέξη, τη λέξη :Άδελφή.

Τώρα η καθεμιά τους έγινε ένας θρύλος, ένα σύμβολο. Κι όσοι τις γνώριζαν πριν τον Πόλεμο είπαν πώς ποτέ άλλοτε τα μάτια τους δέν είχαν τέτοια λάμψη.

Εικοσάχρονα κορίτσια οι περισσότερες, έπιβλήθηκαν σε όλόκληρα Συντάγματα. ‘Ηταν η λάμψη των ματιών τους, ήταν και της ψυχής εκείνο το πύρωμα. Ήταν και η λευκή στολή πού τις έκανε να μοιάζουν με αγγέλους. Ήταν και εκείνη η αύτοθυσία…

Μοιράστηκαν με τους στρατιώτες ακριβοδίκαια το ξεροκόμματο, την κουραμάνα, το κρύο, την κούραση, τις εχθρικές οβίδες. Και πότισαν και εκείνες με το δικό τους αίμα το χώμα της πατρίδος.

Κι η Ιστορία άνοιξε το ογκωδέστατο βιβλίο της και κράτησε και για εκείνες λίγες σημειώσεις: Απρίλιος του 1941· και στο Στρατιωτικό Νοσοκομείο των Ιωαννίνων το χειρουργείο βρισκόταν σε έξέλιξη, όταν ακούστηκε ο βόμβος των έχθρικών αεροσκαφών. Οι γιατροί διατάζουν τις Άδελφές να έγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να τρέξουν γρήγορα στα Καταφύγια. Εκείνες αρνούνται να εγκαταλείψουν τους τραυματίες.

Μια μεγάλη βόμβα πέφτει στην πτέρυγα του χειρουργείου. Σε ένα κοινό τάφο, στο κοιμητήριο του Άγιου Νικολάου των Κοπάνων, στα Ιωάννινα, χαράχτηκαν έξι ονόματα:

Έλένη Μητροπούλου, Λουκία Κυριάκου, Έλένη Τσάββη, Έλένη Καλογερίδου, Καλλιόπη Γιολάντα, Έλένη Παρασκευοπούλου.

Ή Ιστορία γύρισε σελίδα και πρόσθεσε ένα νέο όνομα:
Αναστασία Εύφραιμίδου. Φονεύτηκε κατά τόν βομβαρδισμό του πλωτού Νοσοκομείου «Αττική».

Και είχε ή Ιστορία πολλά νά γράψει ακόμη. Αεροσκάφη καθέτου εφορμήσεως φάνηκαν πάνω από το Μεσολόγγι. Στο λιμάνι άγκυροβολημένο ένα πλωτό Νοσοκομείο με 350 τραυματίες και όλοφάνερα πάνω του τα σύμβολα του Ερυθρού Σταυρού. Το πλοίο τράβηξε σαν μαγνήτης τα εχθρικά βομβαρδιστικά. Ο κυβερνήτης του Δ. Μελετόπουλος διατάζει τις Αδελφές νά αναζητήσουν άσφαλέστερη θέση στην προκυμαία. Εκείνες γνώριζαν καλά πως κάποιοι δεν θα κατάφερναν να τις άκολουθήσουν. Αποφάσισαν να μείνουν μαζί τους.

Οι βόμβες πέφτουν η μία μετά την άλλη. Κάποια βόμβα καταστρεφει τη μηχανή παραγωγής ήλεκτρικου ρεύματος κι όλο το πλοίο βυθίζεται στο σκοτάδι. Μέσα σ’ εκείνο το σκοτάδι λίγες κοπέλες αρχίζουν το τραγούδι: «Ή Έλλάδα ποτέ δέν πεθαίνει, δέν τή σκιάζει φοβέρα καμιά…».

Οι τραυματίες δεν καταδέχονται πλέον να βογκούν. “Ολοι μέσα σ’ έκείνο το χαλασμό αρχίζουν να φωνάζουν «Ζήτω ή Έλλάς»!

Εκείνες οι ακούραστες κοπέλες έδωσαν τη δική τους μάχη, τη δική τους μαρτυρία. Τις θυμούνται να στέκουν στο χειρουργείο από τις 6 το απόγευμα μέχρι τις 4 τα ξημερώματα, ύστερα από μια μέρα γεμάτη κόπο. Ορισμένες άφησαν την τελευταία τους πνοή σε ένα στρατιωτικό Νοσοκομείο εξουθενωμένες από την υπερκόπωση. *”

Άλλες, μετά την πολύωρη βάρδια, συμπαραστέκονταν  στον Ίταλό τραυματία. Μια κοπελίτσα μ’ ένα λεξικό της Ίταλικής στα χέρια προσπαθούσε στο μισό- σκόταδο να μάθει λίγες λέξεις στα Ιταλικά, για να ακούσει ο έτοιμοθάνατος Ιταλός λίγες λέξεις στη γλώσσα του πριν ξεψυχήσει.

Άλλη, συνοδεύοντας τραυματίες που μεταφέρονταν με το τραίνο, έχοντας στην έπίβλεψή της πέντε βαγόνια, τα όποια δεν έπικοινωνούσαν μεταξύ τους, γλιστρούσε από βαγόνι σε βαγόνι μέσα στο χιόνι και στο σκοτάδι, κάνοντας άλματα θανάτου.

Μια δύναμη ύπερκόσμια πρόσθετε δύναμη στη δύναμη τους. Και εκείνες έτρεχαν ασταμάτητα,
προσπαθώντας να έπουλώσουν τα τραύματα του σώματος και της ψυχής τις πληγές. Προσπαθώντας να μείνουν άλύγιστες, άντικρύζοντας ετούτους τους λεβέντες χωρίς πόδια, χωρίς χέρια, χωρίς να μπορούν να δουν ποτέ ξανά το φως τοϋ ήλιου.

Εκείνες έδωσαν το «παρών» σ’ ένα μεγάλο προσκλητήριο και φάνηκαν άξιες, γιατί τα ιδανικά τους δεν τους επέτρεπαν να φανούν ανάξιες. Γιατί μέσα τους εύρισκαν απήχηση τα λόγια του ποιητή:

«Ανάξιος, όποιος ξάφνου ακούει

το προσκλητήρι των καιρών να τό φυσάη

ή νά τό κρούη σάλπιγγα ή τύμπανο

τό ακούει και δέν λέει παρών».

Και έχει ό κάθε καιρός τό δικό του προσκλητήριο.

ΑΝΤΕΧΟΥΜΕ

 

ΑΓΝΩΣΤΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ : Ο ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΠΕΤΑΝΙΔΗΣ (1889 – 21 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1921)

Της Ευαγγελίας Κ. Λάππα
17 ετών
15 Ιουλίου 2022

Ο Νίκος Καπετανίδης γεννήθηκε το 1889 στη Ριζούντα της Τραπεζούντας και σπούδασε στο περίφημο Φροντιστήριο της Τραπεζούντας¹, από το οποίο αποφοίτησε το 1905. Εργάστηκε στην τράπεζα των αδελφών Φωστηρόπουλων ενώ ταυτόχρονα ασχολούταν και με τη δημοσιογραφία.

Την περίοδο 1910-1911 συνεργάστηκε με τον Φίλωνα Κτενίδη², μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του ποντιακού ελληνισμού, ο οποίος εξέδιδε το δεκαπενθήμερο περιοδικό «Επιθεώρηση», που κυκλοφόρησε συνολικά σε 24 τεύχη, με τα 6 τελευταία υπό τη διεύθυνση του Νίκου Καπετανίδη, λόγω αποχώρησης του Κτενίδη για σπουδές. Στη συνέχεια δημοσίευσε κείμενά του και στην εφημερίδα «Ο Φάρος της Ανατολής» και στην «Ηχώ του Πόντου». Το 1917 έκδωσε την εφημερίδα «Σάλπιγξ», η οποία κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια της Ρωσικής κατοχής.

Μετά την ανακατάληψη της Τραπεζούντας από τους Νεότουρκους, τον Οκτώβριο του 1918, ο Νίκος Καπετανίδης εξέδωσε την εφημερίδα «Εποχή», στην οποία μέσω των άρθρων του, δεν φοβήθηκε να μιλήσει ανοιχτά για τις σφαγές των Ελλήνων και τις βιαιότητες εις βάρος τους, από τους Νεότουρκους, θέτοντας σε μεγάλο κίνδυνο τη ζωή του.

Στα γραφεία της εφημερίδας τον επισκέφτηκε η «ύαινα του Πόντου» ο Τοπάλ Οσμάν³, προκειμένου να του κάνει συστάσεις και να τον τρομοκρατήσει,κάτι όμως που δεν το πέτυχε, καθώς ο ατρόμητος δημοσιογράφος δεν πτοήθηκε από τις έμμεσες και άμεσες απειλές του. Εξακολουθούσε να γράφει με το ίδιο σθένος, με αποτέλεσμα να συλληφθεί τον Μάρτιο του 1921 και να φυλακιστεί πρώτα στη Τραπεζούντα και αμέσως μετά στην Αμάσεια του Πόντου.

Οδηγήθηκε σε δίκη – παρωδία, στα Ανεξάρτητα Δικαστήρια που είχαν στηθεί στην Αμάσεια⁴. Λέγεται ότι, όταν απολογούταν στον Κεμαλικό δικαστή, κατηγορήθηκε από την έδρα ότι συμμετείχε σε διαδικασία αυτονόμησης του Πόντου. Ο ίδιος απάντησε ότι ο δικαστής κάνει λάθος. Προς στιγμήν ο δικαστής χάρηκε, καθώς νόμισε ότι ο Καπετανίδης θα προχωρούσε σε δήλωση μετάνοιάς για να γλιτώσει αλλά εκείνος με στεντόρεια φωνή ανέκραξε ότι αποσκοπούσε στην Ένωση του Πόντου με την Ελλάδα.

Τελικά, την 21η Σεπτεμβρίου 1921, μαζί με άλλους 68 επιφανείς Έλληνες του Πόντου απαγχονίστηκε, μετά από απόφαση των Ανεξάρτητων Κεμαλικών Δικαστηρίων της «Ανεξαρτησίας». Στην αγχόνη, ο Νίκος Καπετανίδης, δεν δέχτηκε την κουκούλα και τα τελευταία του λόγια ήταν: «Ζήτω η Ελλάς». Το σώμα του πετάχτηκε από τους Τούρκους σε κάποια άγνωστη περιοχή, για να μην αποτελεί ο χώρος ταφής του, τόπος προσκυνήματος των Ελλήνων.

Ο Νίκος Καπετανίδης ήταν μόλις 32 ετών κι όμως πρόλαβε με την πένα του να βάλει το δικό του στίγμα στον Ποντιακό αγώνα. Ήταν ένα από τα πιο λαμπρά μυαλά και από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του Πόντου.

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορούμε να παραλείψουμε, για ιστορικούς λόγουςκαι καθότι ο Νικόλαος Καπετανίδης πίστευε-ήλπιζε στην εξ Ελλάδος βοήθεια του Ελευθερίου Βενιζέλου, το εξής. Παρόλο τον αγώνα των Ποντίων και παρά τις αρκετές εκκλήσεις και τις επιστολές των τελευταίων προς τον Ελευθέριο Βενιζέλο, το καθεστώς του επέδειξε αδιάφορη ως και εχθρική στάση απέναντι στους αγώνες τους. Ο ίδιος δεν δίστασε να προτείνει να παραχωρηθεί στους Αρμενίους το βιλαέτι⁵ της Τραπεζούντας, όπου κατοικούσαν 360.000 Έλληνες καθώς πίστευε ότι ένας ανεξάρτητος Πόντος θα ήταν ένα θνησιγενές και ευάλωτο κράτος και θα αποτελούσε… «περισπασμό» για το Ελληνικό κράτος. Όπως επίσης είχε δηλώσει το αποτρόπαιο ότι δεν εκπροσωπούσε τον Ποντιακό Ελληνισμό⁶, άποψη που είχε προκαλέσει μεγάλη δυσαρέσκεια στους Ποντίους.

Ακολουθεί ένα ποίημα που έγραψα για τον Εθνομάρτυρα Νίκο Καπετανίδη:

Ο Δραγούμης του Πόντου,

Νικόλαος Καπετανίδης

Νικόλα Καπετανίδη, Ριζούντας βλαστέ,
Δραγούμη⁷ του Πόντου, λαμπρέ, ηρωικέ.
Του παρευξείνιου Ελληνισμού εκφραστή.
Συ δημοσιογράφε, θερμέ αγωνιστή.

***

Την Ελληνική σου την καταγωγή,
ποτέ, Καπετανίδη, δεν είχες αρνηθεί.
είχες Χριστό κι Ελλάδα⁸ στη ψυχή,
αγάπη που συ καθιστούσες φανερή.

***

Δεν δίστασες την αλήθεια να πεις,
για τους Νεότουρκους ανθέλληνες σφαγείς.
Δεν δίστασες σ’ αγώνα τους Έλληνες να καλείς,
τη ραγιαδοσύνη, τη δουλοπρέπεια να πολεμείς.

***

Δεν σταματούσες καμία στιγμή,
με πένα και με φλογερή ψυχή,
αγάπη στην Ελλάδα ν’ εμφυσείς,
μάνα⁹ που δεν  πρόλαβες να δεις.

***

Στόχος σου ο Πόντος να λευτερωθεί,
με τη μάνα Ελλάδα να ενωθεί.
Γι’ αυτόν αγωνίστηκες ηρωικά.
Έδειξες πως δεν έκειτο μακράν¹⁰.

***

Δεν δείλιασες για τη δική σου τη ζωή.
Αγέρωχος στων Τούρκων την απειλή,
τόλμησες, Νίκο Καπετανίδη, να σταθείς,
δίχως τις συνέπειες καθόλου να σκιαχτείς.

***

Πριν το κατώφλι του θανάτου διαβείς.
Προτού εσύ στην αγχόνη ανεβείς,
μήνυμα δίνοντας σ’ όλους εμάς,
ξάστερα κραύγασες «Ζήτω η Ελλάς»!

***

Εβόρα, Καπετανίδη, τ’ εσόν ψη
στην ηχώργομάτη Ποντία γη,
μέραν λευτεριάς αναμένει να ‘ρθείν,
λάβαρον Ελλάδος  στο χώμα ν’ εσταθείν.

***

(μετάφραση της ανωτέρω στροφής)

Σκιά, Καπετανίδη, η δική σου ψυχή
στη ματωμένη του Πόντου τη γη,
μέρα λευτεριάς αναμένει να ‘ρθει,
η γαλανόλευκη στο χώμα να στηθεί.

Θα κλείσω, την μικρή μου αναφορά στον Εθνομάρτυρα Νικόλαο Καπετανίδη, με την φράση, ενός μεγάλου σύγχρονου ιστορικού και βραβευμένου από την Ακαδημία Αθηνών, του Δρ. ΙωάννηΣ. Παπαφλωράτου: «Ας κλείνουμε ευλαβικά το γόνυ, σε όλους τους Ποντίους που θυσίασαν την ζωή τους για το ιδανικό της Πατρίδος και της Ελευθερίας, αλλά και όσους ήρθαν στην μητέρα Ελλάδα, επιβίωσαν και πρόκοψαν μετατρέποντας τον πόνο τους σε δημιουργία».

Πηγές:

1.https://www.lelevose.gr/ethnomartyras-nikos-kapetanidis/| Ο εθνομάρτυρας Νίκος Καπετανίδης

2. https://www.pontosnews.gr/496908/pontos/prosopikotites/ktenidis-filon/ | Φίλων Κτενίδης (1889-1963)

3. Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ο Ελληνισμός του Πόντου, Εκδόσεις Λειμών, Αθήναι 2021.

4. https://www.pontosnews.gr/470052/san-simera-ston-ponto-kai-allou/san-simera-to-1920-oi-ellines-tou-pontou-pr/ | Σαν σήμερα, το 1920, οι Έλληνες του Πόντου προτείνουν στον Βενιζέλο να ξεσηκωθούν κατά του Κεμάλ (ντοκουμέντα)

5. https://www.pontosnews.gr/497450/pontos/genoktonia/tilegrafima-epitropeias-pontion-pro/ | Τηλεγράφημα Επιτροπείας Ποντίων προς ΕλευθέριονΒενιζέλον – «Πανταχόθεν του Πόντου αγγέλλονται σφαγαί»

6. Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Η προσπάθεια για την ίδρυση ανεξαρτήτου Ποντιακού κράτους [Ανοιχτό Πανεπιστήμιο 18/05/2022] | https://www.youtube.com/watch?v=QO_u3qEfh7g

________________________

1. Λέγεται ότι το Φροντιστήριο της Τραπεζούντας ιδρύθηκε το 1682 από τον Τραπεζούντιο Σεβαστό Κυμινήτη, ο οποίος ανέλαβε τη διεύθυνση του και έθεσε γερές βάσεις για να αναδειχτεί σε ένα από τα σημαντικότερα πνευματικά κέντρα του Ελληνορθόδοξου στοιχείου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το Φροντιστήριο Τραπεζούντος στεγάστηκε αρχικά σε μετόχι της Μονής Παναγίας Σουμελά και αργότερα στην ενορία του Αγίου Γεωργίου, στην οικία του Ηλία Κανδήλογλου, ο οποίος αποτελούσε ένας από τους διδασκάλους του από το 1778 έως το 1784. Από τις αρχές του 19^ου αιώνα, αυτό εγκαταστάθηκε στην ενορία του Αγίου Γρηγορίου, απέναντι από την Μητρόπολη, σε μετόχι της Μονής Περιστερεώτα. Το 1902 ολοκληρώθηκαν οι εργασίες για την στέγασή του σε νέο τετραώροφο κτήριο, σύμφωνα με τα σχέδια του Τραπεζούντιου αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Κακουλίδη. (Πηγή: Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ο Ελληνισμός του Πόντου, Εκδόσεις Λειμών, Αθήναι 2021)

2. Ο Φίλων Κτενίδης γεννήθηκε το 1889 και μεγάλωσε στη Κρώμνη. Το 1906 θα αποφοιτήσει με άριστα από το Φροντιστήριον Τραπεζούντος, και τα τρία επόμενα χρόνια θα εργαστεί ως λογιστής. Παράλληλα ξεκίνησε την ενασχόλησή του με τη δημοσιογραφία ως φιλολογικός συνεργάτης της εφημερίδας της Τραπεζούντας Εθνική Δράσις. Το 1910 έκδωσε ο ίδιος το δεκαπενθήμερο περιοδικό Επιθεώρησις που γνώρισε μεγάλη επιτυχία, αφού κυκλοφόρησε ακόμα και στη Ρωσία. Διωγμένος από τους Νεότουρκους, κατέφυγε στην Αθήνα και εγγράφηκε στην Ιατρική Σχολή. Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών Πολέμων διέκοψε τις σπουδές του και πήγε εθελοντής στα μέτωπα της Ηπείρου και της Μακεδονίας. Μετά τη λήξη του πολέμου πήρε το πτυχίο της Ιατρικής και επέστρεψε στον Πόντο, όπου διώχθηκε από τους Τούρκους εξαιτίας της θητείας του στον ελληνικό στρατό. Κατέφυγε στα ελληνικά χωριά στο εσωτερικό της Τραπεζούντας προκειμένου να προσφέρει δωρεάν τις ιατρικές του υπηρεσίες. Τη περίοδο 1915-17, με τη ρωσική κατοχή της Τραπεζούντας υπηρέτησε ως διευθυντής του μεγαλύτερου ρωσικού στρατιωτικού νοσοκομείου στα Πλάτανα και Μετά την επανάσταση του 1917 αποστρατεύτηκε. Για ένα χρόνο διετέλεσε πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου των Ποντίων στο Κρασνοντάρ της Ρωσίας. Ζήτησε να απαλλαγεί από τα καθήκοντά του για να μεταβεί στην Αθήνα προκειμένου να ενημερώσει την ελληνική κυβέρνηση για το ζήτημα της ανεξαρτησίας του Πόντου. Απογοητευμένος για τη δυσάρεστη τροπή που πήρε αυτό το εθνικό θέμα, έφυγε για ιατρική ειδικότητα στο Παρίσι. Το 1920 διέκοψε πάλι τις σπουδές του και πήγε εθελοντής στο μικρασιατικό μέτωπο. Το 1938 εγκαταστάθηκε με την οικογένειά του μόνιμα στη Θεσσαλονίκη, όπου άσκησε το επάγγελμα της ιατρικής. Ο Φίλων Κτενίδης απεβίωσε στις 13 Ιουλίου 1963, σε ηλικία 74 ετών.
(Πηγή: https://www.pontosnews.gr/496908/pontos/prosopikotites/ktenidis-filon/ | Φίλων Κτενίδης (1889-1963))

3. Ο Τοπάλ Οσμάν ήταν Τούρκος διοικητής της Κερασούντας, αγράμματος και κουτσός πρώην βαρκάρης. Αποτέλεσε έναν από τους αρχηγούς των ατάκτων τουρκικών σωμάτων (Τσετών) και ήταν υπεύθυνος για την ολοσχερή εξόντωση πληθυσμού ολόκληρων χωριών. (Πηγή: https://petheol.gr/άρθρα-μελέτες/εκκλησία/εκκλησιαστική-ιστορία/246-γερμανός-καραβαγγέλης,-ο-παπαφλέσσας-της-λέσβου | Ομιλία Θεολόγου Υπ. Δρ. Θεολογίας Παναγιώτη Τσαγκάρη, Γερμανός Καραβαγγέλης, ο Παπαφλέσσας της Λέσβου)

4. Στην αρχαιότητα, η Αμάσεια διετέλεσε πρώτη πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου, μέχρι το 183 π.Χ., οπότε η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στη Σινώπη. Μετά την κατάκτησή της από τους Ρωμαίους, το 70 π.Χ., εντάχθηκε στην επαρχία Γαλατίας και αργότερα στην Καππαδοκία. Στη περίοδο της Ρωμανίας, η Αμάσεια συμπεριλαμβανόταν στο Θέμα Αρμενιακών. Το 1075 κατακτήθηκε από τους Τανισμάνιους εμίρηδες, που την έκαναν πρωτεύουσά τους. Το 1174 κατακτήθηκε από τους Σελτζούκους και το 1393 από τους Οθωμανούς. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Αμάσεια ήταν έδρα Μητρόπολης του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως και το χριστιανικό στοιχείο της περιοχής αριθμούσε 155.000 κατοίκους σε 392 ενορίες. Πολλοί από τους χριστιανούς κατοίκους της περιοχής ήταν τουρκόφωνοι. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου και του ελληνοτουρκικού πολέμου που ακολούθησε, η Αμάσεια έγινε θέατρο φοβερών διωγμών κατά του αρμενικού και ποντιακού πληθυσμού. Πολλοί Αρμένιοι και Έλληνες απαγχονίστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες, μεταξύ άλλων και στα «Δικαστήρια Ανεξαρτησίας», που οργάνωσε το τουρκικό εθνικό κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ και κατάφερε τη μαζική θανάτωση εκπροσώπων του ποντιακού Ελληνισμού. Στην πόλη σήμερα έχουν απομείνει οι παλιές ελληνικές γειτονιές, με σπίτια-φαντάσματα. Πολλά από αυτά βρίσκονται στις όχθες του Ίριδος ποταμού, που διασχίζει την Αμάσεια. (Πηγή: https://el.wikipedia.org/w/Αμάσεια | Αμάσεια)

5. Μεγάλη διοικητική περιφέρεια, κυρίως στην Οθωμανική Aυτοκρατορία. [τουρκ. vilâyet -ι < αραβ. wilāja `επαρχία΄] (Πηγή: https://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=βιλαέτι)

6. Δρ. Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Ο Ελληνισμός του Πόντου σ.σ.274-275 με παραπομπή στο  Ευρ. Γεωργανόπουλος, σ.σ.159-160

7. Ο Ίων Δραγούμης (1878 – 31 Ιουλίου 1920), ήταν μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της νεότερης Ελλάδας. Υπήρξε ήρωας των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων της εποχής του, πολιτικός, διανοούμενος, δημοτικιστής αλλά και συγγραφέας. Ο Καπετανίδης εδώ παρομοιάζεται με τον Ίωνα Δραγούμη, καθώς οι βίοι τους έμοιαζαν σε πολλά πράγματα, όπως στο γεγονός ότι υπήρξαν και οι δύο διανοούμενοι στην αγάπη για τη Πατρίδα, συμμετοχή σε Εθνικό Αγώνα, αλλά και στο ότι η ζωή τους έσβησε νωρίς με βίαιο τρόπο.(Πηγή: Ευαγγελία Κ. Λάππα, Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ της Πολύτεκνης Οικογένειας στον ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΑΓΩΝΑ – Βιογραφίες Πολυτέκνων Μακεδονομάχων, Εκδόσεις «Νάμα», Αθήνα 2022)

8. Όποιος χάνει τον Χριστό, χάνει και την Ελληνική του συνείδηση. Γι’ αυτό και οι Μικρασιάτες είχαν σαν ευχή «να ζεις με το όνομά σου- το χριστιανικό και ελληνικό σου όνομα».

9. Τη μάνα Ελλάδα.

10.Απόσταγμα της αρνητικής θέσης και της πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου σχετικά με την απελευθέρωση του Πόντου και ένωση του με τη μάνα Ελλάδα. π.χ. ένας Ελληνικός Πόντος «… θα αποτελούσε περισπασμό για τις Ελληνικές κυβερνήσεις σε μακροχρόνια βάση» 

(Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=QO_u3qEfh7g | Ιωάννης Σ. Παπαφλωράτος, Η προσπάθεια για την ίδρυση ανεξαρτήτου Ποντιακού κράτους [Ανοιχτό Πανεπιστήμιο 18/05/2022])

Εικόνα από: wikipedia.commons

https://averoph.wordpress.com/2022/09/16/%ce%bf-%ce%b5%ce%b8%ce%bd%ce%bf%ce%bc%ce%ac%cf%81%cf%84%cf%85%cf%81%ce%b1%cf%82-%ce%bd%ce%b9%ce%ba%cf%8c%ce%bb%ce%b1%ce%bf%cf%82-%ce%ba%ce%b1%cf%80%ce%b5%cf%84%ce%b1%ce%bd%ce%af%ce%b4%ce%b7%cf%82-188/